درد در درمان ارتودنسی

درد درمان ارتودنسی یکی از شایع ترین تأثیرات منفی ناشی از وارد آمدن فشار ارتودنتیک است که بیشتر از هر چیز دیگری به آن اشاره می شود و مهمترین نگرانی بیماران، والدین آنها، و ارتودنتیست ها است. مطالعات حاکی از این هستند که این واکنش یکی از اصلی ترین موانع درمان ارتودنسی است و دلیل مهمی برای عدم ادامه درمان می تواند باشد. در این مقاله قصد داریم به جنبه های مختلف این موضوع بپردازیم و راهکارهایی برای کاهش این درد ارائه دهیم.

علل بروز درد در طول درمان ارتودنسی

از تحقیقات چنین بر می آید که همه کارهایی که در طول درمان ارتودنسی انجام می شوند از جمله قرار دادن سپراتور بین دندان ها، قرار دادن سیم کمانی ارتودنسی روی براکت ها و فعال سازی آن، اعمال فشارهای ارتوپدیک و فرایند دیباندینگ همگی درد ایجاد می کنند. کاملاً مشخص است که ابزارهای ثابت ارتودنسی بیشتر از ابزارهای متحرک درد ایجاد می کنند و ارتباط کمتری بین میزان بزرگی فشار اعمال شده و دردی وجود دارد که تجربه می شود. ناراحتی های مختلفی که بیماران پس از قرار گیری ابزارها روی دندان های خود تجربه می کنند اغلب توسط آنها تحت عنوان احساس فشار، کشش، سوزش دندان ها و دردهای این چنینی توصیف می شوند.

یکی از شایع ترین پرسش هایی که اغلب از ارتودنتیست ها پرسیده می شود این است که ” آیا درمان ارتودنسی درد خواهد داشت؟” و تنها پاسخی که می توان داد این است که “همه فرایندهای درمان ارتودنسی مانند قرار گیری سپراتور، قرار دادن و فعال سازی سیم کمانی، استفاده از الاستیک ها و دیباندینگ می توانند با مقداری درد و ناراحتی همراه باشند”.

مهم ترین بخش های درد درمان ارتودنسی طول مدت و شدت آن هستند. مشخص است که فرایندهایی که در بالا به آنها اشاره شد منجر به بروز درد می شوند اما آنچه مشخص نیست این است که چرا آنها منجر به بروز درد می شوند؟ بر اساس گزارشات فرایندهای ارتودنتیک باعث می شوند تحریک پذیری و نیز توانایی تشخیص فرد به مدت حداکثر 4 روز کاهش یابد، که منجر به پایین آمدن آستانه درد و اختلال در مکانیزم های عادی ورودی های اختصاصی پایانه های عصبی در الیاف پریودنتال لیگامان خواهد شد. به طور همزمان، فشار، ایسکمی (کمبود خون در عضو)، التهاب، و اِدِم (ورم) در فضای PDL وجود خواهد داشت.

در یکی از تحقیقات صورت گرفته روی درد دوران ارتودنسی، واکنش دردناک فوری و با تأخیر پس از اعمال فشار ارتودنتیک گزارش شد. وی واکنش اولیه را به فشرده سازی، و واکنش با تأخیر را به حساسیت بیش از حد به درد PDL نسبت داده است. این واکنش بیش از حد، به پروستاگلاندین ها (PGEها) مربوط است که PDL را نسبت به آزاد شدن عوامل درد زایی مانند هیستامین، برادی کینین، PGEها، سرتونین، و ماده P حساس می کند. کاملاً واضح است که همه فرایندهای ارتودنسی موجب ایجاد مناطق فشردگی و کشش در فضای PDL خواهند شد که منجر به تجربه ای دردناک برای بیمار خواهد شد.

درد در درمان ارتودنسی

جدا سازی ارتودنتیک و درد

با یجاد فضای مزیال و دیستال کنار دندان های که قرار است بند ارتودنسی دور آنها قرار بگیرد، نخستین مرحله مکانیزم درمان ارتودنسی ثابت را تشکیل می دهد. کاملاً مشخص است که قرار گیری سپراتور (جدا کننده یا فضا ساز) تقریباً برای همه بیماران تجربه ای دردناک خواهد بود. این درد تقریباً 4 ساعت پس از قرار گیری سپراتور بین دندان ها آغاز خواهد شد. سطح ناراحتی طی 24 ساعت بعد افزایش خواهد یافت و ظرف 7 روز به سطح قبل از قرار گیری آنها خواهد رسید. نکته مهم این است که دردی که سپراتورهای متفاوت ایجاد می کنند هیچ تفاوتی نخواهد داشت.

درد در درمان ارتودنسی

قرار گیری سیم ارتودنسی روی براکت ها و فعال سازی آن

تحقیقات نشان می دهند اکثر بیماران با قرار گیری اولیه سیم کمانی ارتودنسی روی براکت ها، طی 4 ساعت نخست پس از آن درد احساس خواهند کرد که ظرف 24 ساعت به اوج خود خواهد رسید و پس از آن فروکش خواهد کرد. مطالعات نشان می دهند درد ناشی از قرار گیری سیم کمانی برای برخی بیماران می تواند دردناک تر باشد و پس از کشیدن دندان، حتی از آن هم می تواند بدتر باشد. این درد معمولاً 2-3 روز طول خواهد کشید و ظرف مدت 5 یا 6 روز به تدریج کاهش خواهد یافت. درد ناشی از قرار گیری سیم های کمانی مختلف نیز هیچ تفاوتی نخواهد داشت. در حقیقت، شدت، طول مدت، و شیوع درد در سیم های مختلف هیچ تفاوتی نخواهد داشت.

بر اساس تحقیقات، دردی که بیماران احساس می کنند در دندان های قدامی بیشتر از دندان های عقب دهان است که آن هم به خاطر منطقه سطح ریشه دندان ها، مشارکت بیشتر دندان های قدامی در مرحله هم سطح سازی، و استفاده بیشتر از دندان های قدامی برای گاز زدن است. پس از گذشت 11 ساعت از اعمال فشار، احساس درد در دندان های فک پایین بیشتر از دندان های فک بالا خواهد بود. فعال سازی یا تنظیم مجدد سیم کمانی نیز می تواند موجب بروز درد شود، به همین دلیل بیماران از جویدن غذاهای سفت خودداری می کنند.

درد در درمان ارتودنسی

نوع ابزار

تأثیر ابزارهای مختلف روی دردی که بیمار تجربه می کند مورد بررسی قرار گرفته است و در برخی مطالعات مشخص شده است نوع ابزار (ثابت یا متحرک بودن) هیچ تأثیری روی میزان ناراحتی که بیمار تجربه می کند ندارد؛ و در برخی دیگر آمده است ابزارهای ثابت و فانکشنال نسبت به ابزارهای متحرک، فشار و ناراحتی بیشتری بوجود می آورند. بیمارانی که ابزارهای ثابت استفاده می کنند فشار و کشش، درد و حساسیت بیشتری روی دندان های خود احساس می کنند.

درد در درمان ارتودنسی

وضعیت اولیه دندان و میزان فشار

این مفهوم که فشارهای ملایم جابجایی های فیزیولوژیک تر و با درد کمتر بوجود می آورند موضوعی بحث برانگیز است. هر چه فشار وارده روی هر قسمت بالاتر باشد، نرخ واکنش بیولوژیکی آن منطقه افزایش می یابد. فشارهای بزرگ تر موجب بروز فشردگی بیشتر پریودنتال می شوند، در نتیجه درد بیشتری بوجود می آورند. در مطالعه ای که روی ارتباط بین وضعیت اولیه دندان، سطح فشار اعمال شده، و دردی که تجربه می شود، تحقیق و بررسی صورت گرفته بود مشخص شد هیچ ارتباط معناداری بین این سه عامل وجود ندارد. محققان معتقدند، میزان جابجایی دندان ها از سیم کمانی ارتودنسی باید بررسی شود تا میزان فشار وارده مشخص شود، در نتیجه ناراحتی که توسط بیمار تجربه می شود نباید مد نظر قرار گیرد. همه این فرضیات و یافته ها به این حقیقت اشاره دارند که مال اکلوژن ها، هر چقدر هم که وخیم باشند، وقتی تحت درمان ارتودنتیک قرار می گیرند، منجر به بروز واکنش های دردناک خواهند شد، و ارتباط اندکی بین میزان درد واکنشی و بزرگی فشار اعمال شده وجود دارد.

درد در درمان ارتودنسی

فشارهای ارتوپدی و کشش های ساختاری

ارتوپدی کرانیوفاسیال از فشارهای مکانیکی بزرگ استفاده می کند، که وقتی اعمال می شوند، جذب می شوند و به مجموعه کرانیوفاسیال منتقل می شوند. این فشارها یک دسته واکنش ها ایجاد خواهند کرد که مشخصه ویژه آنها جابجا شدگی بافت، بد شکل شدن، و افزایش فشارهای داخلی، پس از اعمال فشار برای وسیع کردن استخوان ساجیتال، مشاهده پاره شدگی یا بیرون زدگی های تروماتیک، مرگ فیبروبلاست ها، قطع فیبرهای کلاژنی، و  التهاب حاد است. به عنوان بخشی از روند التهابی، بیمار احساس دردناکی خواهد داشت، که اغلب بین می شود در کل منطقه کرانیوفاسیال است. گزارشاتی وجود دارد مبنی بر اینکه تجربیات دردناک پس از اعمال فشار ناشی از کارگذاری ابزارهای وسیع کننده، با وسیع کردن سریع پالاتال، و به این نتیجه رسیدند که اکثر کودکانی که وسیع کردن کام برای آنها انجام می شود، درد را تجربه می کنند، که در طول مراحل اولیه اتفاق می افتد، و پس از آن از بین می رود. برخی بیماران نیز بواسطه دردی که با استفاده از هدگیر یا الاستیک ها احساس می کنند، از ادامه درمان خود سر باز می زنند.

بیماران معمولاً به مدت 24 پس از کار گذاری هدگیر، درد و ناراحتی را تجربه می کنند و پس از روز سوم کاهش چشمگیری در میزان درد احساس می شود.

علاوه بر این، هدگیر و سیم کمانی ترانس پالاتال (TPA) نباید به طور همزمان کار گذاشته شوند و هدگیر باید حداقل یک هفته قبل از TPA کار گذاشته شود.

هدگیرهایی که برای عقب بردن فک استفاده می شوند منجر به بروز درد ماهیچه یا افزایش فعالیت ماهیچه ها نمی شوند. کاملاً واضح است که دردی که با ابزارهای ارتوپدی همراه است ماهیت ماهیچه ای ندارد اما بخشی از واکنش های التهابی حاد است که در مناطق درزی (اتصالی) بوجود می آید.

درد در درمان ارتودنسی

دی باندینگ

در بررسی هایی که روی میزان ناراحتی بیمار در دی باندینگ (جدا کردن براکت یا دیگر ابزارهای ارتودنسی از دندان ها و دهان) انجام شده است مشخص شده است که قابلیت جابجایی دندان ها و اعمال فشار، دو عامل تأثیر گذار بسیار مهم هستند. آنها دریافتند که فشارهایی که در جهت های مزیال، دیستال، فیشیال، لینگوال، یا رو به بیرون به دندان های وارد می شود در مقایسه با ز فشارهای رو به داخل که در طول دی باندینگ وارد می شوند، درد بیشتری بوجود می آورند. آنها توصیه می کنند بیمار حین انجام این کار یا انگشت خود را فشار دهند یا دندان های خود را روی یک تکه گاز استریل قرار دهند تا حین دیباندینگ درد کاهش یابد.

علت اصلی بروز درد در طول درمان ارتودنسی

بی شک، احساس درد ارتودنتیک بخشی از واکنش التهابی است که در نتیجه تغییرات در جریان خون پس از اعمال فشار ارتودنتیک بوجود می آید. مشخص است که این فرایند منجر به آزاد شدن واسطه های شیمیایی متعددی  می شود که منجر به بروز واکنش مافوق حساسیتی می شود. اخیراً تحقیقاتی روی اساس مولکولی درد ارتودنتیک انجام شده است و مشخص شده است جابجایی های ارتودنتیک دندان ها منجر به بروز واکنش های التهابی در پریودنشیوم و پالپ دندان می شوند که آزاد شدن واسطه های بیوشیمیایی متعدد را تحریک خواهد کرد که موجب احساس درد می شوند. احساس درد ارتودنتیک نتیجه تغییرات در جریان خون است که بواسطه استفاده از ابزارها ایجاد می شوند و با آزاد شدن و وجود مواد مختلف مانند هیستامین، ماده P، انکفالین، دوپامین، سروتونین، گلیسین، گلوتامات گاما- امینو بوتیریک اسید، PGEها، لوکوترین ها، و سیتوکین ها ارتباط مستقیم دارد. وجود این مواد منجر به بروز واکنش های فوق آلرژیک پس از اعمال فشار ابزارها می شود.

چه عواملی روی واکنش به درد در درمان ارتودنسی تأثیر می گذارند؟

بین سن، جنسیت، وضعیت روحی و روانی، و پیشینه اجتماعی بیمار و واکنش او به احساس درد پس از قرار گیری ابزار ارتودنسی روی دندان ها ارتباط مستقیم وجود دارد. ثابت شده است که زنان بیشتر از مردان درد را احساس می کنند، و گزارش شده است که افراد میانسال بیشتر از بزرگسالان و نوجوانان درد احساس می کنند.

بعلاوه، ثابت شده است که حساسیت فیزیولوژیکی و روانی می تواند عامل چشمگیری در شدت ناراحتی بافت باشد که در نتیجه تأثیر فیزیکی ابزار بوجود می آید. دیدگاه بیمار نسبت به درمان نیز روی قدرت تحمل درد او تأثیر دارد.

دسته بندی دردهای درمان ارتودنسی

واکنش های درد افراد به مکانیزم های درمان ارتودنسی به دو صورت دسته بندی می شوند: دسته اول به ارتباط بین اعمال فشار و درد بستگی دارد، و دسته دوم بر اساس زمان اوج درد است. مقدار دردی که در واکنش به مقدار فشار وارد شده توسط ابزار ارتودنسی احساس می شود، به سه دسته تقسیم می شود:

• درجه یک: بیمار هیچ دردی احساس نمی کند مگر آنکه ارتودنتیست دندانی که قرار است با ابزار جابجا شود را دستکاری کند، از جمله با ابزارهایی مانند بند پوشر یا گیج فشار.
• درجه دو: درد و ناراحتی که حین ساییدن و فشردن دندان ها روی یکدیگر یا گاز زدن های محکم و شدید- طی یک هفته نخست پس از قرار گیری ابزار روی دندان ها- احساس می شود. بیمار با این نوع درد می تواند رژیم غذایی عادی داشته باشد.
• درجه سه: در صورتی که این نوع درد بوجود بیاید، بیمار قادر نخواهد بود غذا را به اندازه های عادی بجود.

در دسته بندی درد بر اساس زمان اوج، دردها به دو دسته تقسیم می شوند:

• درد فوری: این نوع درد با وارد آمدن فشارهای سنگین و ناگهانی روی دندان ها همراه است، از جمله فشاری که برای بستن فاصله بین دندان ها به آنها وارد می شود.
• درد با تأخیر: این نوع درد با انواع مختلفی از فشارهای سبک تا سنگین همراه است و حساسیت بیش از حد غشاء پریودنتال. این نوع واکنش به درد به مرور زمان کاهش می یابد. واکنش به درد به صورت درد درجه سه آغاز می شود اما به مرور زمان به دردهای درجه دو و یک تبدیل می شود.

آیا درد درمان ارتودنسی هیچ تأثیری روی رضایت بیمار و فعالیت های روزانه او دارد؟

تحقیقات حاکی از این هستند که درد درمان ارتودنسی تأثیری قطعی روی رضایت بیمار و فعالیت های او دارد. اصلی ترین دلایلی که روی رضایت بیمار تأثیر می گذارند ایجاد نقص ظاهری و عملکردی موقت در نتیجه قرار گیری ابزار روی لبخند هستند. تقریباً همه بیمارانی که تحت درمان ارتودنسی قرار می گیرند، در جویدن و گاز زدن دچار مشکل می شوند.

فعالیت های روزانه

درد ناشی از درمان ارتودنسی تأثیری تعریف شده روی فعالیت های روزانه بیمار دارد. دردی که طی 48 ساعت نخست پس از هر بار مراجعه به ارتودنتیست احساس می شود، ممکن است مقداری زیاد باشد، به گونه ای که باعث شود شب ها خواب راحت نداشته باشید و لازم باشد از داروهای مسکن استفاده کنید. تقریباً همه بیماران در جویدن و گاز زدن غذاهای سفت و خشک ممکن است درد متوسط تا شدیدی تجربه کنند، که باعث می شود مجبور شوند در رژیم غذایی خود تغییراتی ایجاد نمایند. تقریباً 50 درصد از بیماران، از شش ساعت نخست پس از انجام اقدامات ارتودنتیک، تا یک یا دو روز پس از آن، در فعالیت های روزانه خود مشکل دارند. با این حال از روز سوم از شدت درد و ناراحتی کاسته خواهد شد.

چگونه می توان درد ارتودنسی را کنترل کرد؟

استفاده از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDها) می تواند برای کنترل درد مؤثر واقع شود، گرچه روش های دیگر (مانند ژل های بی حس کننده، waferهای بایت، تحریک الکتریکی عصب از راه پوست، استفاده از لیزر با سطح پایین، و تحریک از طریق لرزاننده ها) نیز توصیه شده اند. مهمترین نگرانی مربوط NSAIDها تداخل ایجاد شده روی التهاب همراه با روند جابجایی دندان ها است. دوزهای پایین این داروها که در مراحل اولیه برای یک یا دو روز تزریق می شوند، هیچ تأثیری روی روند جابجایی دندان ها نخواهند داشت. اخیراً تمایل زیادی به مسکن ها قبل از جراحی شده است، که حداقل یک ساعت قبل از انجام هر فرایند ارتودنسی تزریق می شوند.

لازم است کنترل درد در طول درمان ارتودنسی یک جنبه مهم مکانوتراپی ارتودنتیک تلقی شود، و NSAIDها برای کنترل درد در طول درمان ارتودنسی راهکار ارجح باقی بمانند. استامینوفن، ایبوپروفن، و آسپرین مؤثرترین داروهای مسکن هستند.

چنانچه مایل به دریافت خدمات تخصصی ارتودنسی در شهر اراک یا تهران هستید. برای ارتباط با متخصص ارتودنسی کلیک کنید